Digital Product Passports DPP là gì?

Digital Product Passports, Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm, Tương Lai Bền Vững với Công nghệ Blockchain

Trong nỗ lực xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn và thúc đẩy phát triển bền vững, Liên minh Châu Âu (EU) đã giới thiệu một sáng kiến đột phá: Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm (Digital Product Passports – DPP). Đây là một công cụ kỹ thuật số mang tính cách mạng, cho phép theo dõi toàn bộ vòng đời của sản phẩm – từ nguồn gốc nguyên liệu, quy trình sản xuất, đến tái sử dụng hoặc tái chế. Công nghệ blockchain đóng vai trò cốt lõi, đảm bảo dữ liệu minh bạch, bảo mật và không thể giả mạo. Hãy cùng khám phá Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm là gì, tại sao nó quan trọng, và cách blockchain đang định hình lại tương lai sản xuất và tiêu dùng bền vững.

1. Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm là gì?

Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm (DPP) là một hồ sơ kỹ thuật số chứa thông tin toàn diện về một sản phẩm, bao gồm nguồn gốc nguyên liệu, quy trình sản xuất, hiệu suất môi trường (như dấu chân carbon), và hướng dẫn xử lý khi hết vòng đời. DPP được thiết kế để tăng cường minh bạch, truy xuất nguồn gốc, và hỗ trợ các mục tiêu bền vững, giúp người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý đưa ra quyết định có trách nhiệm hơn với môi trường.

DPP là một phần quan trọng của Quy định Thiết kế Sinh thái cho Sản phẩm Bền vững (ESPR), nằm trong Kế hoạch Hành động Kinh tế Tuần hoàn (CEAP) của EU. Các mục tiêu chính của EU bao gồm:

Giảm 55% lượng phát thải CO2 vào năm 2030 so với mức năm 1990.
Biến châu Âu thành lục địa trung hòa carbon đầu tiên vào năm 2050.

DPP không chỉ áp dụng cho các sản phẩm vật lý như dệt may, pin, hay thiết bị điện tử, mà còn có thể mở rộng sang phần mềm và dịch vụ trực tuyến. Theo kế hoạch, DPP sẽ trở thành bắt buộc cho một số nhóm sản phẩm từ năm 2027, bao gồm dệt may, pin, sản phẩm xây dựng, và điện tử tiêu dùng.

Mục tiêu của Digital Product Passports

DPP được xây dựng với ba mục tiêu trọng tâm:

Tăng cường minh bạch: Cung cấp dữ liệu chi tiết về hiệu suất môi trường, như lượng CO2 phát thải, sử dụng tài nguyên, và khả năng tái chế, giúp người tiêu dùng đưa ra lựa chọn sáng suốt.
Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: Khuyến khích sửa chữa, tái sử dụng và tái chế thông qua thông tin về độ bền, phụ tùng thay thế, và các lựa chọn tái chế.
Đảm bảo an ninh dữ liệu: Tích hợp các tiêu chuẩn bảo mật cao, tuân thủ quy định EU, xây dựng niềm tin trong nền kinh tế số.

Lợi ích của Digital Product Passports

DPP mang lại giá trị cho nhiều bên liên quan:

Người tiêu dùng: Được trao quyền lựa chọn sản phẩm dựa trên thông tin bền vững, thúc đẩy lối sống thân thiện với môi trường.
Doanh nghiệp: Tăng sức cạnh tranh thông qua đổi mới bền vững, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về sản phẩm xanh.
Môi trường: Giảm chất thải điện tử, tối ưu hóa tài nguyên và sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường.
Chính sách: Hài hòa hóa các mục tiêu của EU, như Thỏa thuận Xanh Châu Âu (European Green Deal), tạo ra một khung pháp lý chung cho sản phẩm bền vững.

Thách thức triển khai Digital Product Passports

Dù đầy triển vọng, DPP đối mặt với một số thách thức:

Chuẩn hóa và tương thích: Cần các tiêu chuẩn thống nhất để DPP hoạt động hiệu quả trên nhiều ngành và quốc gia.
Quản lý dữ liệu: Thu thập và chia sẻ dữ liệu vòng đời sản phẩm đòi hỏi hệ thống quản lý mạnh mẽ, đồng thời đảm bảo quyền riêng tư.
Hợp tác quốc tế: DPP cần đồng bộ với các tiêu chuẩn toàn cầu để mở rộng hiệu quả ra ngoài EU.

2. Vai trò của Blockchain trong Digital Product Passports

Công nghệ blockchain là nền tảng lý tưởng để triển khai Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm nhờ các đặc tính độc đáo: minh bạch, bảo mật, và bất biến. Blockchain lưu trữ dữ liệu DPP trên một sổ cái phân tán, đảm bảo thông tin không thể bị thay đổi và có thể được truy xuất an toàn bởi các bên liên quan.

Blockchain được sử dụng như thế nào?

Truy xuất nguồn gốc: Blockchain ghi lại toàn bộ hành trình của sản phẩm, từ nguyên liệu thô đến tay người tiêu dùng, đảm bảo tính xác thực và chống hàng giả.
Bảo mật dữ liệu: Dữ liệu DPP được mã hóa, chỉ những bên được ủy quyền mới có thể truy cập hoặc chỉnh sửa, tuân thủ các quy định như GDPR.
Quản lý danh tính số: Các công nghệ như Decentralized Identifiers (DIDs) và Verifiable Credentials (VCs) xác minh danh tính của các bên trong chuỗi cung ứng.
Hợp đồng thông minh (Smart Contracts): Tự động hóa các quy trình, như cấp tín chỉ carbon hoặc phần thưởng cho hành vi bền vững (ví dụ: tái chế sản phẩm).

Các dự án ứng dụng Blockchain cho Digital Product Passports

Một số dự án tiên phong tại EU đang sử dụng blockchain để triển khai DPP:

TRACE4EU

Mục tiêu: Phát triển kiến trúc truy xuất nguồn gốc dựa trên European Blockchain Services Infrastructure (EBSI), tập trung vào các ngành như hải sản, nông sản, và pin.
Cách sử dụng blockchain: Lưu trữ dữ liệu sản phẩm trên blockchain để đảm bảo minh bạch và chống gian lận. Tích hợp Organizational Digital Identity (ODI) để xác minh danh tính các bên liên quan.
Điểm mạnh: Hỗ trợ giao dịch B2B an toàn, tích hợp với Ví Kỹ thuật số EU, và thúc đẩy sự tham gia của các bên liên quan châu Âu.

BATTERY PASS

Mục tiêu: Xây dựng Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm cho pin để hỗ trợ chuỗi giá trị pin bền vững, đáp ứng Quy định Pin EU.
Cách sử dụng blockchain: Theo dõi dữ liệu về thiết kế, vật liệu, hiệu suất năng lượng, và tái chế pin, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường.
Điểm mạnh: Là mô hình tiên phong, kết hợp các đối tác từ ngành công nghiệp, khoa học, và chính phủ Đức.

RE|SOURCE

Mục tiêu: Tăng cường tính minh bạch trong ngành dệt may, theo dõi nguồn gốc nguyên liệu và quy trình sản xuất.
Cách sử dụng blockchain: Ghi lại dữ liệu vòng đời sản phẩm dệt may, từ sợi đến sản phẩm cuối cùng.
Điểm mạnh: Hỗ trợ các mô hình kinh doanh tuần hoàn và cung cấp thông tin thời gian thực cho người tiêu dùng.

Các công ty tiên phong

Nhiều công ty đang dẫn đầu trong việc phát triển DPP dựa trên blockchain:

Circularise: Cung cấp giải pháp truy xuất nguồn gốc cho chuỗi cung ứng, tập trung vào nhựa và dệt may.
Circulor: Theo dõi nguyên liệu thô, đặc biệt là trong ngành pin và ô tô.
Spherity: Phát triển danh tính số và xác minh dữ liệu cho DPP.
nChain: Tăng cường bảo mật và khả năng mở rộng cho DPP.
IOTA: Sử dụng Tangle (một dạng DLT) để triển khai DPP cho điện tử tiêu dùng, với các dự án trong chương trình EU Blockchain Pre-Commercial Procurement.
Dyne: Phát triển Interfacer, một nền tảng mã nguồn mở cho DPP, sử dụng W3C-DIDs và W3C-VCs để đảm bảo truy xuất nguồn gốc và quyền kiểm soát dữ liệu.

3. Các Công nghệ Phi tập trung trong DPP

Ngoài blockchain, các công nghệ phi tập trung khác cũng đóng vai trò quan trọng trong Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm:

Decentralized Identifiers (DIDs)

Chức năng: Xác minh danh tính của tổ chức, thiết bị, hoặc sản phẩm trong chuỗi cung ứng.
Lợi ích: Tăng cường bảo mật và giảm phụ thuộc vào các cơ quan trung ương.
Hạn chế: Thiếu tiêu chuẩn hóa giữa các phương pháp DID khác nhau.

Verifiable Credentials (VCs)

Chức năng: Cho phép xác minh thông tin (như chứng nhận sản phẩm) một cách an toàn và chọn lọc.
Lợi ích: Hỗ trợ quản lý quyền truy cập dữ liệu, đảm bảo quyền riêng tư.
Hạn chế: Cần tích hợp với các hệ thống hiện có để đảm bảo tương thích.

Non-Fungible Tokens (NFTs)

Chức năng: Tạo bản sao kỹ thuật số (digital twin) của sản phẩm, ghi lại lịch sử và quyền sở hữu.
Lợi ích: Hỗ trợ quản lý quyền sở hữu và khuyến khích hành vi bền vững (ví dụ: cấp token cho tái chế).
Hạn chế: Quy định chưa rõ ràng, và tính bất biến của blockchain có thể xung đột với quyền riêng tư (như quyền được xóa dữ liệu theo GDPR).

4. Thách thức và Giải pháp

Thách thức

Thiếu tiêu chuẩn hóa: Các giải pháp DPP hiện tại thường không tương thích, gây khó khăn cho việc mở rộng quy mô.
Rào cản quy định: Quy định về NFTs và các công nghệ phi tập trung chưa rõ ràng, gây rủi ro cho việc áp dụng.
Tích hợp công nghệ: Kết nối blockchain với các hệ thống hiện có đòi hỏi đầu tư lớn về thời gian và nguồn lực.
Quyền riêng tư dữ liệu: Đảm bảo tuân thủ GDPR trong khi duy trì tính bất biến của blockchain là một bài toán phức tạp.

Giải pháp

Xây dựng tiêu chuẩn chung: Các sáng kiến như CIRPASS đang nỗ lực tạo ra các tiêu chuẩn DPP thống nhất.
Đối thoại liên ngành: Tăng cường hợp tác giữa nhà quản lý, nhà nghiên cứu, và doanh nghiệp để định hình khung pháp lý.
Tăng cường giáo dục: Giúp người tiêu dùng hiểu và sử dụng DPP thông qua các giao diện thân thiện và chương trình đào tạo.
Phát triển công nghệ xanh: Ưu tiên các blockchain tiết kiệm năng lượng (như IOTA Tangle) để giảm tác động môi trường.

5. Tương Lai của Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm

Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm, với sự hỗ trợ của blockchain, không chỉ là một công cụ kỹ thuật mà còn là một bước tiến lớn trong việc định hình lại cách chúng ta sản xuất, tiêu thụ, và tái chế sản phẩm. Khi DPP trở thành bắt buộc từ năm 2027, các ngành công nghiệp sẽ cần nhanh chóng thích nghi để đáp ứng các yêu cầu mới. Các dự án như TRACE4EU, BATTERY PASS, và RE|SOURCE là minh chứng cho tiềm năng của DPP trong việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường.

Đặc biệt, các sáng kiến của IOTA và Dyne trong chương trình EU Blockchain Pre-Commercial Procurement cho thấy EU đang đầu tư mạnh mẽ vào việc thử nghiệm và triển khai DPP trong thế giới thực. Trong tương lai, DPP có thể mở rộng ra các ngành khác, như thực phẩm, y tế, hoặc dịch vụ kỹ thuật số, tạo ra một hệ sinh thái bền vững toàn diện.

6. Kết luận

Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm là một bước ngoặt trong nỗ lực của EU nhằm đạt được các mục tiêu bền vững và xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn. Công nghệ blockchain, với khả năng đảm bảo minh bạch, bảo mật, và truy xuất nguồn gốc, đang trở thành trụ cột cho sự thành công của DPP. Tuy nhiên, để DPP phát huy hết tiềm năng, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp, đến người tiêu dùng.

Bạn nghĩ gì về Hộ chiếu Kỹ thuật số của Sản phẩm? Liệu đây có phải là chìa khóa cho tương lai sản xuất và tiêu dùng bền vững? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận dưới đây và cùng chúng tôi khám phá thêm về các công nghệ định hình thế giới!

Nguồn tham khảo:

EU Blockchain Observatory and Forum, Digital Product Passports: A Blockchain-based Perspective.
CIRPASS (2023), Ecodesign Directive (2022), Circular Economy Action Plan (2020).